Tentoonstelling Anton de Kom – schrijver, strijder, wegbereider

Vanaf 26 maart 2022 is in het Nederlands Openluchtmuseum de tentoonstelling Anton de Kom – schrijver, strijder, wegbereider te zien. De in Suriname geboren Anton de Kom (1898 – 1945) is een antikoloniaal denker, schrijver, dichter, mensenrechtenactivist en verzetsstrijder. Zijn boek ‘Wij slaven van Suriname’ uit 1934 is een aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing.

De Kom is de eerste schrijver die de geschiedenis van Suriname vanuit antikoloniaal perspectief aan de orde stelt. Hij strijdt voor een menswaardig bestaan, en neemt het op voor zijn onderdrukte landgenoten. In de Tweede Wereldoorlog sluit hij zich aan bij het verzet in de strijd tegen de nazi’s. Lange tijd blijven Anton de Kom en zijn werk in Nederland onbekend. In 2020 krijgt De Kom een eigen venster in de Canon van Nederland.

Directeur Teus Eenkhoorn: “in co-creatie met de Surinaamse kunstenaar Ken Doorson presenteert het Openluchtmuseum Anton de Kom en zijn gedachtegoed aan een breed publiek. Aan de hand van thema’s; de verbinder, de leraar, de aanklager, de strijder, de wegbereider en een speciaal voor de tentoonstelling gemaakt kunstwerk ‘Papa de Kom’ laten we zien dat de strijd van De Kom nog altijd actueel is.”

In de ruimte zijn plekken waar bezoekers het verhaal van De Kom kunnen beluisteren aan de hand van zijn eigen citaten. Er liggen originele manuscripten van De Kom en er bevinden zich touchscreens en luisterstations waar bezoekers het verhaal van De Kom kunnen bekijken en beluisteren. Bezoekers kunnen met elkaar in gesprek aan de hand van zijn dilemma’s en vraagstukken. Hoeveel veranderde er tussen zijn tijd en de onze? Zijn er gelijkenissen tussen de protesten in solidariteit met Black Lives Matter en de strijd van De Kom? 

Anton de Kom als leraar, verbinder, aanklager, strijder en wegbereider
Bij vijf thema-eilanden maakt de bezoeker kennis met verschillende rollen die Anton de Kom tijdens en na zijn leven heeft vervuld. Rode draad is het schrijverschap van Anton de Kom, dat komt terug in veel letterlijke citaten uit ‘Wij slaven van Suriname’, gedichten, brieven, verhalen en romans.

De leraar
Hier staat de eenzijdige koloniale geschiedschrijving over en in Suriname centraal. Rond 1910 zit De Kom als leerling op school in Paramaribo en leert alleen uit Nederlandse geschiedenisboekjes, bijvoorbeeld over de heldendaden van Piet Hein en Michiel de Ruiter. Hij vraagt zich af waarom er niets over Surinaamse vrijheidsstrijders verteld wordt. In ‘Wij slaven van Suriname’ dat 25 jaar later verschijnt, onderwijst De Kom zowel Surinamers als Nederlanders over de Surinaamse geschiedenis. Ook in zijn andere geschriften (waarvan het meeste tot op heden niet is uitgegeven) staan de eigen helden van Suriname centraal.

De verbinder
1933 is een sleuteljaar voor Anton de Kom. De koloniale overheid in Suriname verbiedt hem lezingen te geven. Daarom begint hij onder de manjaboom in de tuin van zijn ouderlijk huis in Paramaribo een adviesbureau. Vele duizenden mensen komen bij hem langs en doen hun verhaal: bittere armoe en uitbuiting blijken nog altijd meer regel dan uitzondering. Het sterkt De Kom in zijn overtuiging dat de afschaffing van de slavernij in 1863 geen wezenlijke verandering heeft gebracht in de situatie van de armste delen van de bevolking. Hij belooft zich voor hen in te zetten en geeft hun hoop. Anton de Kom ontdekt er zijn levensdoel: mensen verbinden in de strijd tegen onrecht. Het levert hem de koosnaam ‘Papa de Kom’ op. 

De aanklager
Wij slaven van Suriname is één grote aanklacht tegen het koloniale systeem. Met talloze voorbeelden maakt Anton de Kom de onrechtvaardigheid van het systeem duidelijk. Ook in zijn andere geschriften strijdt en pleit hij voortdurend voor het perspectief dat zo lang verborgen bleef.
“Ik was uw slaaf
Gij hebt mijn rug gegeeseld
Nu ben ik sterk met mijn vrienden
Overwinnen, verslaan zal ik u.”

Dit gedicht citeert De Kom in Ons bloed is rood, een ongepubliceerde historische novelle over de mythische marronstrijder Kwakoe die een opstand voorbereidt tegen het gouvernement.

De strijder
In mei 1933 wordt De Kom zonder vorm van proces door de Nederlandse overheid verbannen uit Suriname en op de boot naar Nederland gezet. Daar voelt hij zich verwant met de beweging van de communisten: de enige partij die de afschaffing van de koloniën in haar verkiezingsprogramma heeft staan. De Kom zet zich onvermoeibaar in voor vrijheid en strijdt tegen allerlei vormen van onrecht. Hij houdt lezingen en schrijft boeken en gedichten waarin hij kolonialisme, racisme en ongelijkheid aan de kaak stelt.
Als in 1940 de Duitsers Nederland bezetten, keert Anton de Kom zich tegen het fascisme en gaat in het verzet. Fascisme (met zijn racistische ideologie) is op dat moment een grotere vijand dan kolonisator Nederland. Zijn acties zijn voor de nazi’s voldoende aanleiding hem te arresteren, gevangen te zetten en af te voeren naar de concentratiekampen. Anton de Kom overlijdt in Sandbostel in april 1945. Pas in 1960 wordt zijn lichaam geïdentificeerd en herbegraven op Erebegraafplaats Loenen. De familie De Kom hoopt nog altijd op officieel eerherstel door de Nederlandse regering.

De wegbereider
Ook na zijn dood in 1945 is Anton de Kom een inspiratiebron. Zijn werk wijst de weg naar een rechtvaardiger wereld. Veel mensen uit verschillende generaties zetten zijn strijd tegen uitbuiting en ongelijke behandeling voort. Black Lives Matter is er een voorbeeld van.

Papa de Kom
Speciaal voor deze tentoonstelling maakte de Surinaamse kunstenaar Ken Doorson, in samenwerking met studenten van de Nola Hatterman kunstacademie in Paramaribo en jongeren bij het Forensisch Centrum voor Adolescenten in Amsterdam en Assen, circa 280 geboetseerde koppen voor een levensgrote installatie. Deze koppen (op ware grootte) dragen gezamenlijk het holografisch portret van Anton de Kom.
Voor de koppen gebruikte Doorson roodbakkende klei die hij heeft gemaakt van aarde uit het district Para in Suriname, De Koms geliefde geboorteland. De inheemse bevolking gebruikt deze aarde voor het maken van kruiken.
Ken Doorson: “Papa de Kom – een koosnaam die veel werd gebruikt tijdens het leven van De Kom – verbeeldt de vele mensen die Anton de Kom hoop gaf, door te luisteren en hen een perspectief te bieden. In het werk staat het menselijke verhaal centraal, vooral dat van diegenen in de samenleving die leven onder zware en onrechtvaardige leefomstandigheden. Met Papa de Kom wil ik Anton de Kom als mens dichterbij de bezoeker brengen.”

Over Ken Doorson
Ken Doorson (Moengo, Suriname, 1978) heeft zijn opleiding gevolgd aan de Feffik Painting and Decorating School Curaçao, de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten en de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht.
Doorson staat bekend om zijn grote kleurrijke portretten in een historische context. Zijn werk is wereldwijd tentoongesteld waaronder in Nederland, België, Frans-Guyana (Biennale du Marronage) en Suriname. Ken Doorson woont in Suriname en werkt afwisselend in Suriname en Nederland.

De tentoonstelling is een co-creatie van het Nederlands Openluchtmuseum, de Surinaamse kunstenaar Ken Doorson en ontwerpbureau Kinkorn.

Met medewerking van de Anton de Kom Stichting, NAKS Suriname, Stichting Stil Verleden, Etchica Voorn, studenten van de Nola Hatterman kunstacademie in Paramaribo, jongeren bij het Forensisch Centrum voor Adolescenten in Amsterdam en Assen, Karwan Fatah-Black en het LOSON/Sawo-archief.

Anton de Kom – schrijver, strijder, wegbereider is vanaf 26 maart 2022 te zien in het Nederlands Openluchtmuseum