Zelfdoding

9 juli 2009

Door Usha Marhé – Wij Surinamers hebben al onze ‘gewoonten’ naar Nederland meegenomen, waaronder zelfdoding. We zijn als kleine groep zo opvallend in die ‘gewoonte’ dat de Vrije Universiteit in Amsterdam zelfs een website en hyves speciaal voor Surinamers met suïcidale gedachten heeft geopend. In Suriname worden onderzoeken naar zelfdoding en seksueel misbruik vaak door mensen van politieke partijen ‘afgeraden’ en dus subtiel tegengehouden, om politiek gezichtsverlies op basis van etniciteit te voorkomen. Maar gelukkig verschijnt in Nederland het ene na het andere onderzoek, dat ons met de neus op de feiten drukt.

Volgens de Amsterdamse GGD plegen Surinaamse Nederlanders drie keer vaker zelfdoding dan de gemiddelde Nederlandse inwoner. Geslaagde zelfdoding is vooral toe te schrijven aan Hindostaanse en Creoolse mannen, zo blijkt uit een ander vergelijkend onderzoek onder Surinaamse groepen in Nederland. Van 1996 tot 2005 hebben 147 Creoolse en 166 Hindostaanse Surinamers zelfdoding gepleegd, ongeveer drie maal zo hoog als die van de vrouwen in deze groepen. Onder de Javanen werden 11 en onder de Chinezen 15 zelfdodingen geteld. Het zou mij niet verbazen als ook in geheel Suriname de zelfdodingcijfers hetzelfde patroon weergeven. Over het district Nickerie hoeft niemand te twijfelen: 92% van de zelfdodingen wordt door mannen gepleegd. Vanwege de samenstelling van de bevolking overwegend Hindostanen. Bij vergelijking zou het district Marowijne weer een ander beeld in etniciteit kunnen laten zien.

Wat opvalt en genoemd wordt in het vergelijkend onderzoek, zijn drie dingen die de Hindostaanse en Creoolse cultuur met elkaar gemeen hebben: leven en denken vanuit een collectief gerichte samenleving, reputatieverlies en gevoeligheid voor schizofrenie. ‘Voor beide groepen lijkt te gelden dat identiteit en zelfrespect kwetsbaar zijn bij teleurstellingen’, aldus de conclusie. Ook de GGD denkt dat Surinaamse Nederlanders een grote risicogroep vormen vanwege de verharding onder elkaar en weinig of geen respons binnen de eigen familiekring als het om persoonlijke problemen gaat. We lijken van buitenaf dus op een grote, blije familie, en dat zijn we ook in vrolijke tijden. Maar in moeilijke tijden steunen wij elkaar onvoldoende en veroordelen we elkaar.

Alle Surinamers hebben last van manai ka boli, wat zullen de mensen zeggen, sa den sma sa taki. We worden in onze opvoeding vooral getraind in groepsdenken. Conformeren en gehoorzaamheid worden in onze overwegend bevelshuishoudingen beter beloond dan weerbaarheid, zelfredzaamheid, effectief en oplossingsgericht denken, en persoonlijke keuzes maken die tegen het groepsdenken ingaan. Op zichzelf hoeft groepsdenken niet slecht uit te pakken, want we hebben elkaar nodig om te overleven en om plezier te maken. Maar als het ten koste gaat van de ontwikkeling van het eigen ‘ik’ en blijvende afhankelijkheid veroorzaakt, is er wel iets mis. Het eigen ‘ik’ kan hierdoor verstikt raken. Zijn Surinaamse Nederlanders daarom ook gevoeliger voor schizofrenie, een mogelijke oorzaak voor zelfdoding?

We kunnen natuurlijk steeds in de verdediging gaan en zeggen dat het bij Nederlanders en anderen ook zo is. Maar daarmee lossen we niks op. Integendeel blijven we vastzitten in een vicieuze cirkel. Zelfdoding komt inderdaad overal voor, ongeacht cultuur, religie of land, en je kunt bij elk onderzoek kanttekeningen plaatsen. Maar relativeren is iets anders dan ontkennen. Ik hoor al mijn hele leven hetzelfde: we lossen het wel binnenshuis op. Helaas is er nog steeds geen echte openheid, sommige goed bedoelde pogingen hier en daar ten spijt. Zouden we met z’n allen niet een radicaal andere koers moeten gaan varen en collectief de hand in eigen boezem moeten steken? Want keer op keer worden we erop gewezen dat er een probleem is binnen onze Surinaamse gemeenschap, zowel hier als daar. Ook volgens het laatst bekende onderzoek in Nederland doen Hindostaanse meisjes vaker een poging tot suïcide dan meisjes met een andere culturele achtergrond.

De stichting Surinaamse Vrouwen Bijlmermeer zette begin 2009 een goeie stap vooruit, door tijdens een conferentie man en paard te noemen en ervaringsdeskundigen aan het woord te laten. De mensen die de hand aan zichzelf slaan proberen vaak wel signalen te geven dat er een probleem is, maar een gesloten omgeving herkent dat niet. Uiteindelijk raken ze verstrikt in een web van schaamte en onkunde tot communicatie, raken steeds meer geïsoleerd en in zichzelf gekeerd, en zien uiteindelijk geen oplossingen meer. Als gemeenschap doen we precies hetzelfde: door schaamte praten wij niet snel over zelfdoding en schuiven wij het van ons af. Tegelijkertijd veroordelen wij de mensen over wie het gaat. Zo isoleren wij onszelf en hen. Maar zoveel verschil is er niet tussen ons en zij die zichzelf doden. We zijn allemaal op zoek naar ruimte om onszelf te mogen zijn, we zoeken allemaal naar acceptatie, waardering en liefde. We kunnen misschien niet iedereen redden en helpen, maar we kunnen het op z’n minst proberen.