Taalparadijs

Door Iwan Brave – ‘Veeltalige oase of verwarrende linguïstische diversiteit?’ Met deze hamvraag wist het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee) een volle zaal te trekken voor een lezing van drs. Hein Eersel – taalkundige en Surinamist – over de actuele taalsituatie in Suriname. Eersel komt met de optelsom dat onder de kleine Surinaamse bevolking, van nog geen half miljoen zielen, maar liefst 17 “echte Surinaamse talen” worden gesproken, “naast meerdere talen”. En ‘echte Surinaamse’ wil zeggen dat zij kenmerken hebben die buiten Suriname niet worden gehoord. Dat geldt bijvoorbeeld het Javaans, Sarnami en Hakka-Chinees. Inmiddels zou ook een Surinaams-Braziliaans aan het ontstaan zijn. Volgens Eersel heeft mogelijk ook het aantal zogenoemde ‘nieuwe Chinezen’ al de groep Hakka-sprekende ‘oude Chinezen’ overtroffen. Deze nieuwe Chinezen spreken het Mandarijn. “Hierdoor heb je de merkwaardige situatie dat een oude en een nieuwe Chinees het Sranantongo hanteren als onderlinge contacttaal.”

Daarnaast kent de kleine Surinaamse bevolking ook een opvallend grote variëteit aan schriftgebruik. Met name in Groot-Paramaribo komt dit tot uiting op gevels van gebedshuizen en winkelpanden, met als oprukkend fenomeen de moderne Chinese karakters. Waar de dagbladen nog steeds vooral gebruik maken van het ‘Europees Nederlands’, schalt uit de Surinaamse radio’s ‘boeiend veel’ talen. Ook de tv-stations lijken niet achter te blijven en is sprake van ‘internationale invloeden’. Maar dit wijt Eersel vooral aan het feit dat de armlastige tv-stations “lukraak plukken van de satelliet zonder te betalen”. Hierdoor worden internationale sportevenementen in Suriname – zoals het WK en de Olympische Spelen – vergezeld van Portugees en Engels commentaar. Daarnaast is Chineestalige tv in opmars.

Kortom: anno nu is het Surinaamse maatschappelijk leven en dagelijks verkeer een ‘veel talige’, concludeert Eersel op zijn zachtst. Daarentegen is het Surinaams onderwijs taalkundig “beslist géén oase!” In schoolbanken wordt goeddeels nog apathisch vastgehouden aan het Nederlands. Komt bij dat de productie van leerstof maar niet op gang komt. En als dat al zo zou zijn, dan worstelt Suriname nog altijd met de vraag: welke standaard van die Nederlandse taal? “Het Surinaams onderwijs schijnt de veeltaligheid niet aan te kunnen”, aldus Eersel. Er gaan zelfs radicale stemmen op voor het invoeren van Engels als voertaal. Maar dan is ook hier de verlammende vraag: welke standaard? Dus: wordt het Amerikaans-Engels, Brits-Engels of Caribisch-Engels?

Het moge duidelijk zijn: men is zeer bedreven in spijkers op laag water zoeken. Maar spijkers met koppen slaan, ho maar! Ondertussen wordt de put waar rondom de kalveren zich scharen, vervaarlijk diep. Hoewel er overduidelijk sprake is van een eigen volwaardig Surinaams-Nederlands, laat de Surinaamse overheid – lees: ministerie van Onderwijs – de situatie blauwblauw. Hoe passief de politiek hierin is, onderstreept Eersel met een anekdote. Een keer vroeg een minister en passant aan hem als taalwetenschapper: “Wanneer gaan jullie het Engels invoeren?”

Door deze algehele apathie op onderwijsvlak, zijn de ad-hocoplossingen vooral een ‘buitenlandse aangelegenheid’, aldus Eersel. Hij verwijst daarbij naar de Nederlandse Taal Unie en het Groene Boekje, waarin Suriname vrijwel geen stempel drukt. En als het gaat om lesmateriaal, leiden goedbedoelde inzamelacties van huiswaartsgekeerde Nederlandse stagiaires tot vervreemdende situaties voor Surinaamse leerlingen. Zo krijgen scholen ingezamelde, afgedankte boeken opgestuurd met leermethoden en thema’s die geheel geen aansluiting op hun belevenissenwereld. Er circuleren boeken die Surinaamse leerlingen bijbrengen hoe je met een metro onder de stad doorreist! Uit armoede – maar ook uit dankbaarheid – maken onderwijskrachten er toch maar gebruik van.

Hoe moet je uit deze veeltaligheid lokale leerstof produceren dat aansluit op de belevenissen van het ‘Surinaamse kind’ dat cultureel verre van uit eenheidsworst blijkt te zijn? In elk geval pleit Eersel ervoor om alvast kinderen in mono-linguale gebieden – dus ééntalige – in hun moedertaal te bereiken. Daarbij heeft hij het voornamelijk over de kinderen uit het binnenland en bepaalde districten waar in de huizen bijvoorbeeld overwegend Sarnami wordt gesproken. Dit om onnodige taalachterstanden en daarmee fnuikende leerachterstanden te voorkomen. Kinderen kunnen immers op voortgezet-onderwijsniveau makkelijk omschakelen naar een andere taal. Hier trekt Eersel de vergelijking met in het buitenland gaan studeren.

Of er gesproken kan worden van een taaloase of taalverwarring, laat Eersel als een ware objectieve wetenschapper in het midden, en het moreel oordeel aan de ‘publieke discussie’. Maar hij laat niet na te refereren aan een aloude stelling van Lou Lichtveld over Suriname, die nog altijd opgeld doet: ‘A linguistic paradise and political hell’. En over het taalkundig oplossen van het Surinaams onderwijsvraagstuk, zegt Eersel: “A hell of a job.”Als we bedenken dat onderwijs dé sleutel is naar maatschappelijk succes, dan geeft zijn slotopmerking weinig reden tot paradijselijk optimisme.

Iwan Brave
Dit is een bewerking van een radiocolumn voor Faya FM (Salto Amsterdam)